Gözaltına Alınırsanız, Ne Yapacaksınız? Neler Yapmanız Gerekiyor?

Çağdaş Hukukçular Derneği İstanbul Şubesi, neredeyse gün aşırı yaşanan ev baskınları, gözaltılar ve operasyonları dikkate alarak sürece maruz kalanların yapması gerekenler ve şüpheli haklarını kapsayan bir eğitim paneli düzenledi. “Muhalifseniz, olağan şüphelisiniz” diyen ÇHD, bu kapsamda bir dizi eğitim gerçekleştirecek.

İstanbul Barosu Orhan Adli Apaydın Salonu’nda gerçekleşen ilk eğitimde ÇHD İstanbul Şube Başkanı Taylan Tanay, gözaltı, ifade tutanağı, arama kararı, delil gibi birçok kavramı da açarak sinevizyon eşliğinde ilk aramadan mahkemeye kadarki süreçte neler yapılması gerektiğini anlattı.

“Gözaltına alındığınızı bir yakınınıza haber vermek zorundasınız”

Gözaltı gerçekleştiğinde bir yakına haber vermenin zorunda olduğunu belirten Tanay, “Gözaltına alındığınızda sizin belirleyeceğiniz bir yakınınıza gözaltına alındığınızı haber vermek zorundalıktır. Bu hakkın kullanımıyla kayıt dışı gözaltına ve gözaltında kötü muameleye engel olabilirsiniz. 90’larda kayıt dışı gözaltılar hayli yaşandı. Yeni CMK’da sizin belirleyeceğiniz bir yakına haber verme hakkınız var” diyen Tanay, yakalama ile gözaltına alınma arasındaki farkı tarif etti.

“GÖZALTI SÜRELERİ 4 GÜNDEN FAZLA OLAMAZ”

Tanay, “Yakalandınız, hemen Cumhuriyet Savcısına haber verirler. Savcı iki işlem yapar, ‘Ya serbest bırakın ya da gözaltına alın’ der. Gözaltı işlemi böyle başlıyor. Gözaltı süreleri önemlidir, ihlali de 141. Madde uyarınca tazminat doğurur” dedi. Gözaltı süresinin 24 saat olduğunu söyleyen Tanay, “Gözaltına alınan, 24 saat sonra adli merci önüne çıkarılmak zorundadır. Ancak Özel Yetkili Mahkemelerde süre 48 saattir. DGM kapsamına giren suçlar açısından da gözaltı süresi 4 günden fazla olamaz. Her süre uzatımı kararı tebliğ edilir, avukatınız buna itiraz edebilir” şeklinde dile getirdi.

“NEYLE SUÇLANDIĞINIZI SÖYLEMEK ZORUNDALAR”

Gözaltına alınan kişiye neyle suçlandığının söylenmek zorunda olduğunu belirten Tanay, “Gözaltında neyle suçlandığınızı söylemek zorundalar. Bir avukatın hukuki yardımından faydalanabileceğinizi hatırlatmak zorundalar. Susma hakkı yasal bir haktır. Avukat istemek haktır. Teşhis, yer gösterme, ifade alma işlemlerinde de avukat bulunmak zorundadır. Kimsenin duyamayacağı bir biçimde avukatla görüşme yapabilirsiniz” diyerek hakları tanımladı. Eğer Terörle Mücadele’de gözaltı söz konusuysa 24 saat avukatla görüşün yapılamayacağını belirten Tanay, “24 saat görüş yaptırmayarak hakkınızı engelliyorlar. Bu süre içinde kolluk ifade işlemi, yer gösterme ve teşhis işlemlerini yapamaz. Bu süreyi sadece operasyonun maiyeti açığa çıkmaması için bu tip gizlilik kararı aldıklarını söylerler ama avukat bulundurmak zorundasınız diyerek avukatsız işlemin yapılamayacağına dikkat çekti.

“AVUKAT SEÇİMİNİZ ÇOK ÖNEMLİ”

Avukatla alınan ifadelerin kesin olduğunu belirten Tanay, “Artık avukatın huzurunda alınan ifade kesindir. Eğer avukatla hata yapıyorsanız durumunuz kötüdür. Avukatın tayini kritiktir” diyerek avukat seçiminde çok dikkatli olunması gerektiğini vurguladı. TEM’de bazı kadrolu avukatların olduğunu söyleyen Tanay, “Önce kişiyi yoruyorlar daha sonra TEM’in kadrolu avukatı ifade imzalıyor. Avukatınız değiştirmek isteseniz de maalesef ifade ve soruşturma işleminde sadece bir avukattan faydalanabiliyor” dedi.

“DOKTORA NE RAHATSIZLIĞINIZ VARSA GÖSTERİN”

Yakalandıktan hemen sonra mutlaka doktora götürülme zorunluluğu olduğunu belirten Tanay, “Doktorla yalnız görüşme hakkınız var, doktora ne rahatsızlığınız varsa gösterin. Gözaltına alış, götürülüş, gözaltı süresinin uzatılma süreçlerinde dahi doktora çıkarmak bir zorundalıktır. Doktor işkencenin, kötü muamelenin belgelenmesinde önemlidir. Doktor emniyet ekiplerini içeride tutamaz, eğer böyle olursa doktorun ismini kaydedip İstanbul Tabip Odası’na şikayet edin. Kadınlar için de kadın doktor istenebilir” diyerek doktor aşamasında bulunan haklara değindi. Tanay, nakil işlemlerinde kelepçe takılamayacağını da vurguladı.

“GÖZALTINDA ÖZGEÇMİŞ VERMEYİN”

Gözaltında hangi işlemlerin yapıldığını dile getiren Tanay, “Gözaltında yapılan işlemlerde ifade, teşhis ve yer gösterme işlemleri yapılır. Bu işlemlerden önce avukatınızla görüşebilirsiniz. Size sorulacak ve isnat edilecek suçlamalara susabilirsiniz. Haklarınız hatırlatılmamış, okumanıza izin verilmemişse, anlayamayacağınız hukuk cümleleri varsa tutanakları imzalamayın. Hükümlülüğü yok, imzalamak zorunda değilsiniz” dedi. Teşhiş tutanağını da imzalama zorunluluğu bulunmadığını belirten Tanay, “Tutanakların tamamı okunamıyor ve size bir sureti verilmiyorsa imzadan imtina edebilirsiniz. Kimliğinize ilişkin sorulara doğru cevap vermek zorundasınız. Kimlik bilgileri derken sadece kimlikte bulunan bilgilerdir. Özgeçmiş vermeyeceksiniz” dedi.

“ÖNCE SORULAR SORULACAK, SONRA SUSMA HAKKI KULLANILACAK”

Bazı dosyalara konulan gizlilik kararlarından ötürü gözaltına alınma gerekçesinin öğrenilememesine değinen Tanay, “Gizlilik kararı alındığında neyle suçlandığını bilemiyorsunuz. CMK uyarınca size isnat edilen suçlar için bu soruların hepsi tek tek sorulacak ki ben neyle suçlandığımı bilerek susma hakkımı kullanayım. Önce sorular sorulacak sonra susma hakkı kullanılacak. Tutanağı imzalamak zorunda değilsiniz, yasal haktır. Şerh düşebilirsiniz. Ayrıca tutanakların avukatlara verilmesi gerekiyor” diye konuştu.

“GÖZALTINDA KOLLUKLA SOHBET ETMEYİN”

Gözaltı esnasında kolluk kuvvetlerinin ‘sohbet’ adı altında konuşturmaya çalıştığını söyleyen Tanay, “Kollukla hiçbir arkadaşlık kurmayın, yasal değildir. Sohbet, görüşme, mülakat gibi şeyler yasa dışıdır. Avukatınız sizinle gözaltı esnasında dilediğiniz kadar görüşebilir. Polis kanuna aykırı vaatte bulunamaz, işkence yapamaz” dedi.

ARAMA İŞLEMİNDE NELER YAPILMASI GEREKİR?

“Üstünüzde, evinizde, işyerinizde arama gerçekleşir. Kapalı mekanlarda gündüz arama yapmak zorundadırlar. Güneşin doğumundan 1 saat önce ile batışından 1 saat sonra arasında arama yapılabilir. Kolluk sabahın ilk saatlerinde arama işlemi yapar, bir suçüstü hali söz konusuysa gece de arama yapılabilir” diyen Tanay, arama işleminin mutlak suretle kararla gerçekleştiğini belirtti. Arama kararında, ‘Adrese, suç eşyasının ne arandığına ve aramanın süresine’ bakılması gerektiğini belirten Tanay, “Kolluk kapınızı çaldığınızda arama kararında adres, saat ve suç kontrol edin. Aramada Avukat, savcı, muhtar ya da iki komşu bulunması gerekiyor. Arama işlemine hemen başlatmayın, eğer avukatınız 15 dakika içinde gelecek derseniz beklemek zorundadır kolluk kuvvetleri. Galoş giymelerini isteyin ya da ayakkabılarını çıkarsınlar. İstedikleri zaman istedikleri odayı da arayamazlar” dedi.

“KİTAPLARA EL KONULACAKSA, TOPLATMA KARARLARINI İSTEYİN”

Arama işleminde kontrollü davranmak gerektiğini ve ‘delil koymaları’ engellemek için dikkat etmek gerektiğini ifade eden Tanay, “Arama işlemine başlarken kontrolünüz altında olması gerekiyor. Her odaya birer birer girecekler. Yeterli sayıda kolluk personeli içeride olabilir. Eğer birden fazla polis varsa bir yerlere bir şey koyabilirler. Arama esnasında hiçbir eşyaya dokunmayın. Eşiniz, kardeşinizle mektuplarınız varsa da el koyamazlar” diyerek aramada her şeye el konulamayacağını anlattı. “Aramada her şeye el konulamaz. Kitaplara el konulacaksa, toplatma kararlarını isteyin. Arama işlemi bu şartlar altında yapılır. Tutanak tutulur, okuyun. Gerçeği yansıtıyorsa imzalayın. İmza atmıyorsanız gerekçelerini altına yazın” diyerek arama sürecinde yapılması gerekenleri anlattı.

“BİLGİSAYARINIZI ALIP GÖTÜREMEZLER, BİLGİLERİ KOPYALAMAK ZORUNDALAR”

Bilgisayarlar üzerinden elde edilen ‘delillere’ değinen Tanay, “Bilgisayarlarda her veri transferleri hangi silici programı kullanırsanız kullanın geri dönüşümle elde ediliyor. Son dönemlerde gözaltına alınanlar için bilgisayarlar delil oldu. Bilgisayarın zaptı için ayrı bir karar olması gerekiyor. Bilgisayarınızı alıp götüremezler, bilgileri kopyalamak zorundalar, imajını almak zorundadırlar” dedi. Polisin savcılık talimatıyla bilgisayarı alıp götürebildiği durumların da yaşandığını söyleyen Tanay, “Bilgisayarın imajını aldıktan sonra size teslim etmek zorundalar. Polisin yedeklediği bilgiler neyse, kendi çıkarttığı imaj neyse onun aynısını vermek zorundadır. Mesela Abdullah Öcalan’ın indirilmiş bir videosu, Kandil’de gerilla görüntüleri vs. delil olabiliyor. Arama işlemi için alınan karara itiraz etme ve tazminat isteme hakkınız da bulunuyor” dedi.

“SAVCILIKTA DA SUSMA HAKKINIZ VAR”

Savcılıkta da susma hakkının kullanılabileceğini belirten Tanay, “Gözaltında yaşadıklarınızı savcıya anlatabilirsiniz. Savcılıkta da susma hakkınız var. Birden fazla savcı aynı işlemi sürdürürken karar verecek olan soruşturma savcısıdır. Savcı ifadelerden sonra ya serbest bırakır ya da mahkemeye tutuklama istemiyle sevk edilir. Savcının serbest bırakması hakkınızda dava açılmadığı ya da açılmayacağı anlamına gelmez” diyerek savcılık sürecine değindi.

“HER İŞLEME İTİRAZ HAKKINIZ VAR”

Tutuklama kararına 7 gün içinde itiraz edilebildiğini belirten Tanay, “Tutuklanınca 7 gün içinde itiraz edebiliyorsunuz. Ayrıca her aşamada tahliye edilmenizi talep edebilirsiniz. Her işleme itiraz hakkınız var. İtiraz ettikçe fark yaratmış olursunuz, kolluğun oluşturmaya çalıştığı standardı bozmuş oluruz. İtiraz ederken çok ayrıntılı yazmayın. Çünkü daha sonra delil diye dosyaya konuluyor” diyerek hukuki prosedür olarak yapılması gerekenleri anlattı.